Page 6 - วช

การควบคุมลูกนํ้ายุงรําคาญโดยใชชีวภัณฑเชื้อจุลินทรีย

Bacillus thuringiensis subsp. israelensis (Bti)

ศูนยวิจัยควบคุมศัตรูพืชโดยชีวินทรียแหงชาติ
สํานักงานคณะกรรมการวิจัยแหงชาติ (วช.)

ยุงรําคาญ คูเลกซ ควินคิวแฟสเซียตัส (Culex

quinquefasciatus) มักพบระบาดหลังเกิดภาวะนํ้าทวม
ขังตามแหลงตาง ๆ ในวงกวาง ยุงรําคาญมีหลายสกุล แตที่
พบมากในขณะนี้คือ คูเลกซ ควินคิวแฟสเซียตัส ที่พบในแหลง
นํ้าขังที่เปนนํ้าเนาเสีย ยุงรําคาญอีก 2 สกุล ที่พบไดมากใน
ประเทศไทย ไดแก คูเลกซ เจลิดัส (Culex gelidus) และ คูเลกซ
ไตรเตนิโอรินคัส (Culex tritaeniorhynchus) ซึ่งเปนยุง
รําคาญที่พบลูกนํ้าอยูในหนองนํ้า นํ้าขังตามไรนา นํ้าตาม

รอยเทาสัตว ยุงรําคาญเหลานี้ตองเฝาระวังตามพื้นที่ชายแดน
เปนพิเศษเนื่องจากเปนพาหะนําโรคเทาชางและไขสมอง
อักเสบในกลุมประเทศเพื่อนบาน การควบคุมยุงรําคาญใน
แหลงนํ้าโดยใชแบคทีเรียกําจัดลูกนํ้า Bacillus thuringiensis
subsp. israelensis (Bti), Bacillus sphaericus (Bsph) และ และตอเทมีฟอส คือ 1.94, 0.47, 1.48, 1.23, 1.71, 1.48,
สารเทมีฟอส ถูกนํามาใชเปนเวลานาน อาจทําใหเกิดปญหาการ 2.07, 2.65, 3.01 และ 2.46 ตามลําดับ ซึ่งไดแสดงผลเปน 3
ตานทานตอสารที่นํามาใชได แผนที่ GIS ที่สรุปไดวา ทุกพื้นที่สามารถใช Bti ในการควบคุม
สํานักงานคณะกรรมการวิจัยแหงชาติ (วช.) ได ยุงได สวน Bsph และเทมีฟอส นํามาใชไดแตมีโอกาสที่ตองใช
สนับสนุนทุนวิจัยใหแกกรมวิทยาศาสตรการแพทย ทําการศึกษา ปริมาณมากขึ้นเนื่องจากบางพื้นที่มีความตานทานระดับ

หาความตานทานของยุงรําคาญ คูเลกซ ควินคิวแฟสเซียตัส ปานกลางและตองใชวิธีควบคุมอื่นควบคูไปดวย ผลการเหนี่ยวนํา
สายพันธุธรรมชาติในพื้นที่ชายแดนไทย - เมียนมาร จํานวน พบวา ความตานทานของยุงรุนที่ 9 ตอ Bti, Bsph และเทมีฟอส
10 จังหวัด ตอแบคทีเรียกําจัดลูกนํ้าทั้งสองชนิดและสารเทมีฟอส เพิ่มขึ้น 1.18, 12.19 และ 4.50 เทา ตามลําดับ ซึ่งสรุปไดวา
เพื่อใชเปนขอมูลในการควบคุมยุง รวมกับการใชขอมูลภาพ ยุงมีการพัฒนาการตานทานตอ Bti ชาที่สุด ตอ Bsph เร็วที่สุด
ดาวเทียมและภูมิสารสนเทศชวยแสดงผลเปนระดับความ และมีแนวโนมสรางความตานทานสูงตอเทมีฟอส ซึ่งสอดคลอง
ตานทาน รวมทั้งไดศึกษาการเหนี่ยวนําใหเกิดความตานทาน กับผลการศึกษาในภาคสนาม จึงควรมีการเฝาระวังเปนพิเศษ
แบบ Selection experiment ในยุงรําคาญ คูเลกซ ควินคิว- และมีการควบคุมรูปแบบอื่น ๆ รวมดวย

แฟสเซียตัส สายพันธุในหองปฏิบัติการเพื่อเปรียบเทียบ นอกจากนี้ วช. ยังสนับสนุนใหกรมวิทยาศาสตร
โดยไดผลิตแบคทีเรีย Bti 02 และ Bsph 07 สายพันธุ การแพทยศึกษาการเพาะเลี้ยงจุลินทรีย Bti และ Bsph ใน
กรมวิทยาศาสตรการแพทยชนิดผงแหง ได 60.46 กรัมและ อาหารที่ทําจากสิ่งเหลือทิ้งหรือวัตถุดิบที่มีราคาถูก และนําสาร
52.86 กรัม เพื่อใชทดสอบ เมื่อนําลูกนํ้ายุงรําคาญที่เก็บจาก ชีวภาพไปทดสอบการใชงานเปรียบเทียบระหวางการใช Bti
จังหวัดชายแดนไทย - เมียนมาร มาเพาะเลี้ยงแลวทดสอบ ไดคา หรือ Bsph เพียงชนิดเดียว และการใช Bti รวมกับ Bsph ใน
ระดับความตานทาน (Resistance Ratio) ของยุงในจังหวัด การกําจัดลูกนํ้ายุงรําคาญ อาหารที่ใชเพาะเลี้ยงมี 4 ชนิด คือ
แมฮองสอน เชียงราย เชียงใหม ตาก กาญจนบุรี เพชรบุรี นํ้ามะพราวแก นํ้ากากถั่วเหลือง นํ้าซาวขาว และนํ้าซุปรสหมู
ราชบุรี ประจวบคีรีขันธ ชุมพร และระนอง ตอ Bti 02 คือ ที่ทําจากซุปกอนสําเร็จรูป ทดสอบประสิทธิภาพเชื้อที่เพาะเลี้ยง
0.64, 1.08, 0.94 0.90, 1.21, 0.41, 0.80, 0.36, 0.45 กับลูกนํ้ายุงรําคาญวัย 4 ตอนตน คัดเลือกอาหารสูตรที่ดีที่สุด

และ 0.56 ตามลําดับ, ตอ Bsph 07 คือ 1.01, 1.77, 0.87, จากนั้นเพาะเลี้ยงเชื้อในระดับขยายสวนและประเมินฤทธิ์
1.65, 0.91, 2.66, 1.38, 1.57, 1.04 และ 1.05 ตามลําดับ ตกคางในสภาพจําลองธรรมชาติและภาคสนามโดยเปรียบเทียบ

สํานักงานคณะกรรมการวิจัยแหงชาติ (วช.)
6 National Research Council of Thailand (NRCT)