Page 6 - จดหมายข่าว วช 112
P. 6
งานวิจัยเพื่อประชาชน
การออกแบบลายผ้าย้อมคราม
กำรออกแบบผลิตภัณฑ์จำกผ้ำย้อมครำม
สิ่งส�ำคัญที่จะท�ำให้ผลิตภัณฑ์ผ้ำย้อมครำมมีควำมสวยงำม โดดเด่น
และทันสมัย จ�ำเป็นอย่ำงยิ่งที่จะต้องมีกำรออกแบบลำยผ้ำให้เหมำะสม
กับผลิตภัณฑ์ และสร้ำงเอกลักษณ์ให้กับผลิตภัณฑ์ผ้ำย้อมครำมด้วย ดังนั้น
ผู้ที่จะพัฒนำผลิตภัณฑ์จำกผ้ำย้อมครำมจึงควรศึกษำแนวคิดในกำรออกแบบลำยผ้ำ
และกำรสร้ำงลำยผ้ำ ซึ่งจะกล่ำวดังต่อไปนี้
แนวคิดการออกแบบลายผ้า มีหลักการคิด ดังนี้ 1.2 เทคนิคมัดหมี่ หมายถึง การทอขัดธรรมดา
1. การผลิตซ�้าของเดิมจากบรรพบุรุษ หรือ ลาย ด้วยเส้นด้ายที่ผ่านการผูก มัด และย้อมสีเส้นใยฝ้ายให้เป็นลาย
ประจ�าชุมชน เพราะมีความช�านาญในการผลิตลายดั้งเดิม ก่อนทอผ้า การผูกและมัดเส้นใยฝ้ายจะใช้เชือกกล้วยหรือ
2. การออกแบบลายผ้าทอหรือผลิตภัณฑ์ผ้าคราม เชือกฟาง เมื่อน�าไปย้อมสี สีจะติดเฉพาะส่วนที่ไม่มัด เมื่อแก้
ขึ้นใหม่ โดยสร้างที่มาหรือเรื่องเล่า เพื่อให้เกิดคุณค่าและ เชือกออกจะพบลายในส่วนที่ไม่ติดสี ชาวบ้านมีเทคนิคที่ท�าให้
อัตลักษณ์ในตัวผ้าทอหรือผลิตภัณฑ์ผ้าคราม การมัดหมี่เกิดมิติเรียกว่า โอบหมี่ คือการย้อมลายหมี่ให้มี
3. การสร้างเอกลักษณ์ให้กับผ้าทอหรือผลิตภัณฑ์ เฉดสีอ่อนกว่าสีพื้น โดยมีเฉดสีที่มัดหมี่มากกว่าหนึ่งสีในกรณี
ผ้าครามประจ�ากลุ่ม เพื่อสร้างความแตกต่างจากกลุ่มผู้ผลิตอื่น ของผ้าย้อมครามการโอบหมี่ท�าได้ด้วยการใช้เชือกฟาง 2 สี
4. การน�าเทคนิคมากกว่าหนึ่งเทคนิคมาออกแบบ ขึ้นไป เป็นสัญลักษณ์ให้กับผู้ย้อมครามรู้ว่าต้องย้อมหมี่ที่มัด
ลายผ้าหรือผลิตภัณฑ์ผ้าคราม เพื่อสร้างความแตกต่างจาก ด้วยฟางแต่ละสีกี่หม้อ
ผลิตภัณฑ์เดียวกัน ลายมัดหมี่สืบทอดกันมาตั้งแต่บรรพบุรุษ ส่วนใหญ่ได้
การสร้างลายผ้า แรงบันดาลใจจากธรรมชาติ สิ่งแวดล้อมในวิถีชีวิต ความเชื่อ
การสร้างลายผ้า คือ การท�าให้ผ้าทอหรือผลิตภัณฑ์ และขนบธรรมเนียมประเพณี เช่น ลายพญานาค ลายนกยูง
ผ้าครามเกิดลวดลายด้วยเทคนิคดั้งเดิมและเทคนิคใหม่ จ�าแนก ลายต้นสน ลายโคมห้า ลายเป็ด ลายเต่า เป็นต้น
วิธีที่พบในตลาดผ้าย้อมคราม ดังนี้
1. เทคนิคการทอผ้า ที่พบในกลุ่มผลิตผ้าย้อมคราม
แบ่งเป็น 6 เทคนิค คือ
1.1 เทคนิคทอขัด หมายถึง การทอผ้าโดยมีฝ้าย
เส้นพุ่งและเส้นยืนเป็นสีเดียวกันหรือสีต่างกัน หากทอเส้นยืน
สลับสีก็จะเกิดผ้าลายริ้วทางยาว หรือใช้ฝ้ายเส้นพุ่งสลับสีก็จะ
เกิดผ้าลายขวาง หรือเส้นยืนและเส้นพุ่งสลับสีจะได้ลายตาราง
เช่น ผ้าพื้น ผ้าซิ่นลายทาง ผ้าขาวม้า ผ้าลายเกล็ดเต่า เป็นต้น
ลวดลายจากการมัดหมี่ย้อมคราม
เทคนิคการมัดหมี่ในพื้นที่จังหวัดสกลนครมี 2 ประเภท
คือ (1) การมัดหมี่เส้นพุ่ง เป็นการมัดย้อมลวดลายเฉพาะ
เส้นพุ่งเท่านั้น ซึ่งเป็นวิธีที่นิยมทอมากที่สุดในกลุ่มทอผ้า
ย้อมคราม (2) การมัดหมี่เส้นยืน เป็นการมัดย้อมลวดลาย
ลวดลายจากเทคนิคทอขัด เฉพาะเส้นยืนเท่านั้น
สำ�นักง�นก�รวิจัยแห่งช�ติ (วช.)
6 National Research Council of Thailand (NRCT)
