Page 8 - จดหมายข่าว วช 147

งานวิจัย : สิ่งแวดลอม

การศึกษาระบบนิเวศ โครงการสวนพฤกษศาสตรปาชายเลนนานาชาติ ร.9

จังหวัดจันทบุรี

สํานักงานการวิจัยแห‹งชาติ (วช.) กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร สํารวจสัตวปา พบวาสัตวปาในพื้นที่มีมากถึง 149 ชนิด แบงเปนสัตวเลี้ยงลูกดวยนม
วิจัยและนวัตกรรม ใหŒการสนับสนุนทีมวิจัยจากมหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช (มสธ.) 8 ชนิด นก 120 ชนิด สัตวเลื้อยคลาน 14 ชนิด และสัตวสะเทินนํ้าสะเทินบก
มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร (มก.) และกรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝ˜›ง (ทช.) ศึกษา 7 ชนิด โดยในจํานวนนี้พบนกที่ถูกจัดอยูในสถานภาพใกลสูญพันธุอยางยิ่ง
วิจัยระบบนิเวศป†าชายเลน บริเวณพื้นที่โครงการสวนพฤกษศาสตรป†าชายเลนนานาชาติ (Critically Endangered-CR) 1 ชนิด คือ นกโจรสลัดเกาะคริสตมาส (Fregata
ร.9 จังหวัดจันทบุรี เพื่อสํารวจและศึกษาความหลากหลายทางชีวภาพทั้งพันธุไมŒ andrewsi) ผลการศึกษาแพลงกตอนพืช แพลงกตอนสัตว สัตวหนาดิน และสัตวนํ้า
สัตวป†า แพลงกตอนพืช แพลงกตอนสัตว สัตวหนŒาดินและสัตวนํ้า รวมถึงลักษณะ พบความหลากหลายมากที่สุดในพื้นที่ปาชายเลนธรรมชาติ รองลงมาคือพื้นที่
ทางนิเวศ เพื่อวิเคราะหความสัมพันธการเจริญเติบโตของไมŒป†าชายเลน สภาพทาง แปลงปลูกฟนฟูปาชายเลนป 50 รองลงมาแปลงปลูกฟนฟูปาชายเลนป 51
อุทกวิทยา และปฐพีวิทยาในสวนป†าชายเลน ประเมินการกักเก็บคารบอนของป†าชายเลน และพบนอยที่สุดในพื้นที่นากุงรางที่ยังไมมีการปลูกฟนฟูปาชายเลน จึงสามารถ
ในพื้นที่โครงการ ศึกษาแนวทางการสรŒางความตระหนักและเพิ่มศักยภาพชุมชนทŒองถิ่น กลาวไดวาระบบนิเวศปาชายเลนภายหลังการปลูกฟนฟูจะมีความหลากหลาย
โดยรอบพื้นที่โครงการในการมีส‹วนร‹วมบริหารจัดการป†าชายเลนและทรัพยากรชายฝ˜›ง และอุดมสมบูรณเพิ่มมากขึ้น มีลักษณะใกลเคียงกับปาธรรมชาติภายหลังจากการ
ตลอดจนศึกษาแนวทางการฟ„œนฟูและเสริมสรŒางระบบนิเวศป†าชายเลน ในพื้นที่โครงการ ปลูกฟนฟูไปเปนระยะเวลามากกวา 10 ป
อย‹างยั่งยืน ในโครงการสวนพฤกษศาสตรป†าชายเลนนานาชาติ ร.9 จังหวัดจันทบุรี การศึกษาลักษณะทางอุทกวิทยาตอโครงสรางของปาชายเลนพบวา
ดร.วิภารัตน ดีออง ผูอํานวยการสํานักงานการวิจัยแหงชาติ ไดกลาวถึง สามารถจัดแบงสภาพทางอุทกวิทยาภายในพื้นที่โครงการไดเปน 4 ประเภท ไดแก
การสนับสนุนการวิจัยไววา วช. ภายใตกระทรวง อว. เปนกลไกสําคัญของรัฐในการ 1) นํ้าระบายปกติ (Undisturbed) 2) นํ้าระบายชา (Impaired) 3) นํ้าทวมถึง
ขับเคลื่อนใหการสนับสนุนงานวิจัย สิ่งประดิษฐคิดคนหรือนวัตกรรมตาง ๆ ที่เปน นอยครั้ง (Elevated) และ 4) นํ้าขัง (Waterlogged) ลักษณะทางอุทกวิทยามี
ประโยชนตอประชาชน รวมถึงการสงเสริมพัฒนาคุณภาพชีวิตและสิ่งแวดลอม โดย อิทธิพลตอความสูงของไมโกงกางในพื้นที่ศึกษา โดยระบบอุทกวิทยาที่ “นํ้าระบาย
เฉพาะสภาพแวดลอมของปาชายเลนในปจจุบัน พบวาสวนใหญมีสภาพเสื่อมโทรม ปกติ” และ “นํ้าทวมถึงนอยครั้ง” สงผลใหตนไมสูงมีคาความสูงมากกวาระบบที่
ทั้งนี้ เนื่องจากสาเหตุหลายประการ เชน การนําทรัพยากรมาใชประโยชนเกิน “นํ้าระบายชา” และ “มีนํ้าขัง” และมีผลตอพื้นที่หนาตัดของตนไมโดยรวม
กําลังของธรรมชาติจะผลิตทดแทนได การเปลี่ยนแปลงเพื่อสิ่งกอสราง และการ ผลการศึกษาการกักเก็บคารบอนของปาชายเลน มีคาเทากับ 495.49,
เพาะเลี้ยงสัตวนํ้า ซึ่งสงผลกระทบอยางรุนแรงตอสภาพนิเวศปาชายเลนโดยตรง 640.96, 695.34 และ 1,227.41 ตันคารบอนตอเฮกเตอร จะเห็นไดวาบอกุงราง
ในขณะเดียวกันพบวา ปจจุบันมีหลายชุมชน หลายองคกรไดตระหนักถึงความ มีการเก็บคารบอนตํ่าที่สุด เนื่องจากผลของการปรับเปลี่ยนการใชประโยชนที่ดินจาก
สําคัญของปาชายเลนจึงไดมีการรวมมือกันฟนฟู และอนุรักษทรัพยากรปาชายเลน ปาธรรมชาติเปนบอเลี้ยงกุง โดยมีการขุดหนาดินออกไปสงผลใหเกิดการปลดปลอย
ใหกลับคืนสูความอุดมสมบูรณ มีการใชประโยชนจากปาชายเลนเปนไปในแนวทาง ปริมาณคารบอนสูบรรยากาศ อยางไรก็ตามการปลูกปาฟนฟูในพื้นที่บอกุงรางสงผล
ที่ยั่งยืน ซึ่งโครงการสวนพฤกษศาสตรปาชายเลนนานาชาติ ร.9 เปนตัวอยาง ทําใหดินมีการกักเก็บคารบอนไดเพิ่มมากขึ้น โดยการกักเก็บคารบอนในดินมี
โครงการหนึ่ง ที่หลายภาคสวนไดรวมกันฟนคืนความอุดมบูรณใหกับปาชายเลน แนวโนมเพิ่มมากขึ้นเมื่อแปลงปลูกปาฟนฟูมีอายุเพิ่มมากขึ้น ดังนั้นการฟนฟูปา
ดร.สุธิดา มณีอเนกคุณ นักวิจัยจากมหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช ดวยการปลูกไมปาชายเลนจึงมีบทบาทสําคัญในการกักเก็บคารบอนในพื้นที่บอกุงราง
ไดกลาววา โครงการวิจัยนี้เปนความรวมมือระหวาง มสธ. ทช. และ มก. ภายใตแนวคิด การศึกษาการสรางความตระหนักและเพิ่มศักยภาพชุมชนทองถิ่นที่
“ปาชายเลน” เปนทรัพยากรธรรมชาติหรือขุมทรัพยของชายฝงทะเลอยางแทจริง อยูรอบสวนพฤกษศาสตรฯ 2 แหง ไดแก ชุมชนตําบลหนองบัว อําเภอเมือง และ
ที่มีความสําคัญตอความมั่นคงทางสังคมและเศรษฐกิจของประเทศอยางมหาศาล ชุมชนตําบลบางสระเกา อําเภอแหลมสิงห จังหวัดจันทบุรี พบวา ชุมชนทั้งสองแหง
สําหรับโครงการสวนพฤกษศาสตรปาชายเลนนานาชาติ ร.9 ตั้งอยูในทองที่ ไดริเริ่มฟนฟูปาชายเลนจากนากุงรางมาเปนระยะเวลานานกวา 15 ป จนในปจจุบัน
บานเสม็ดงาม หมูที่ 10 ตําบลหนองบัว อําเภอเมืองจันทบุรี จังหวัดจันทบุรี มีเนื้อที่ ชุมชนสามารถใชประโยชนจากทรัพยากรในพื้นที่ปาชายเลนหลากหลายรูปแบบ
ประมาณ 518 ไร ซึ่งโครงการสวนพฤกษศาสตรปาชายเลนฯ ดังกลาว นอกจาก ทั้งไมใชสอย อาหารประเภทสัตวนํ้า และการจัดกิจกรรมทองเที่ยวเชิงอนุรักษโดย
สรางขึ้นเพื่อเทิดพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพล- ชุมชน ซึ่งสามารถสรางรายไดใหกับสมาชิกในชุมชนได
อดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และนับเปนสวนพฤกษศาสตรปาชายเลน ผลการศึกษาแนวทางการจัดการระบบนิเวศปาชายเลนอยางยั่งยืน
แหงแรกของโลก ยังมีวัตถุประสงคเพื่อเปนแหลงรวบรวม จัดแสดงพรรณไมปาชายเลน ซึ่งจากการประชุมระดมความคิดเห็นหนวยงานทั้งภาครัฐ ภาคประชาชนและ
จากพื้นที่สวนตาง ๆ ของโลกและเปนพิพิธภัณฑที่มีชีวิต เปนทั้งแหลงเรียนรูและ เอกชนที่เกี่ยวของ สามารถสรุปแนวทางการจัดการระบบ นิเวศปาชายเลนไดเปน
แหลงศึกษาวิจัย สรางองคความรูในทางพฤกษศาสตรทั้งในและตางประเทศ เปน 3 ดานหลัก ไดแก 1) การจัดการระบบนิเวศปาชายเลนของพื้นที่ 2) การบริหาร
สถาบันแลกเปลี่ยนความรูทางวิชาการดานพฤกษศาสตร การใชประโยชนจาก จัดการสวนพฤกษศาสตร และ 3) การศึกษาวิจัย ซึ่งแบงยอยเปน 18 แนวทาง
พรรณไมปาชายเลนที่เหมาะสมและเปนการสงเสริมสนับสนุนการพัฒนาที่ยั่งยืน โดยผลที่ไดจากการศึกษาทั้งหมดจะสามารถนําองคความรูไปประยุกตใชในการ
(Sustainable Development Goals, SDGs) ของสหประชาชาติ วัตถุประสงคของ เสริมสราง และสนับสนุนใหการดําเนินงานของสวนพฤกษศาสตรปาชายเลน
โครงการวิจัยเพื่อศึกษาความหลากหลายทางชีวภาพและลักษณะทางนิเวศวิทยา นานาชาติ ร.9 เปนไปอยางมีประสิทธิภาพ รวมทั้งประสิทธิผลตอบสนองนโยบาย
ของพื้นที่นากุงราง วิเคราะหความสัมพันธของการเติบโตของไมปาชายเลนและ ที่ทางราชการกําหนดไว ตลอดจนใชในการเผยแพรใหความรูแกเยาวชนและ
สภาพทางอุทกวิทยา รวมถึงปฐพีวิทยาในสวนปาชายเลน ประเมินการกักเก็บ ประชาชนทั่วไปทั้งในระดับทองถิ่น ระดับชาติ และระดับนานาชาติ กอใหเกิด
คารบอนของปาชายเลน สรางความตระหนักเพื่อเพิ่มศักยภาพชุมชนทองถิ่น ประโยชนทางดานเศรษฐกิจ สังคม สิ่งแวดลอม และประเทศชาติเปนการตอเนื่อง
ในการมีสวนรวมบริหารจัดการปาชายเลนและทรัพยากรชายฝงอยางยั่งยืน สืบไป
ผลจากการศึกษาความหลากหลายทางชีวภาพ พบพันธุไมในปาชายเลน
ธรรมชาติ จํานวน 14 วงศ 24 สกุล 28 ชนิด โดยพบ โกงกางใบเล็ก (Rhizophora
apiculata Blume) ฝาดดอกแดง (Lumnitzera littorea (Jack) Voigt) และ
ฝาดดอกขาว (Lumnitzera racemose) เปนชนิดไมเดนในสังคม และผลการ
สํานักงานการวิจัยแหงชาติ (วช.)
8 National Research Council of Thailand (NRCT)