Page 7 - จดหมายข่าว วช 149

P. 7

งานวิจัย : สิ่งแวดลอม

การพัฒนาคลังขอมูลดีเอ็นเอบารโคดของปลาฉลาม - ปลากระเบนในประเทศไทย

และพัฒนาเทคนิคการตรวจสอบผลิตภัณฑ เพื่อควบคุมการคาปลาฉลามอยางเหมาะสม

สํานักงานการวิจัยแหงชาติ (วช.) กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร
สํานักงานการวิจัยแหงชาติ (วช.) กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร ดวยการคาระหวางประเทศซึ่งชนิดสัตวปาและพืชปาที่ใกลสูญพันธุ หรือไซเตส
วิจัยและนวัตกรรม ไดสนับสนุนทีมวิจัยจากมหาวิทยาลัยบูรพา ในการพัฒนาคลัง (The Convention on International Trade in Endangered Species of
วิจัยและนวัตกรรม ไดสนับสนุนทีมวิจัยจากมหาวิทยาลัยบูรพา ในการพัฒนาคลัง
ขอมูลดีเอ็นเอบารโคดของปลาฉลามและกระเบนในประเทศไทย รวมถึงการพัฒนา Wild Fauna and Flora: CITES) และระดับชาติ (พระราชบัญญัติสงวนและ
เทคนิคการตรวจสอบผลิตภัณฑ ขอมูลดีเอ็นเอใชจําแนกชนิดฉลามและกระเบนรวมกับ คุมครองสัตวปา) แตสัตวกลุมนี้ยังคงถูกคุกคามอยางหนัก โดยมาตรการดาน
สัณฐาน ชวยใหเห็นภาพความหลากหลายทางชีวภาพของสัตวกลุมนี้ในหลายระดับ การอนุรักษและการใชประโยชนอยางยั่งยืนยังไมไดมีประสิทธิผลเทาที่ควร
ทั้งยังสามารถนําไปประยุกตใชในดานการบริหารจัดการ โดยเฉพาะการตรวจสอบ เนื่องจากขาดขอมูลพื้นฐานเกี่ยวกับชนิดที่พบ ชีววิทยา การกระจายพันธุ และ
ผลิตภัณฑที่ผานการแปรรูปจากฉลามและกระเบน ที่มีการขายทั้งในประเทศและ สถานภาพของประชากร ดังนั้น เพื่อตอบสนองตอความจําเปนเรงดวนในการหา
ตางประเทศ เชน ครีบปลาฉลามตากแหง ครีบปลาฉลามบรรจุกระปอง อาหารที่ทํา แนวทางที่เหมาะสมในการบริหารจัดการปลาฉลามและกระเบน ประเทศไทย
จากชิ้นสวนของปลาฉลามหรือกระเบน ซึ่งขอมูลพันธุกรรมจะถูกนํามาชวยระบุชนิด จึงไดมีการพัฒนาแผนปฏิบัติการแหงชาติเพื่อการอนุรักษและบริหารจัดการ
ของปลาฉลาม - กระเบนที่เปนชนิดคุมครองและหายาก ชวยใหผูบริโภคสามารถ ฉลามของประเทศไทย พ.ศ. 2563 – 2567 ที่มีความสอดคลองกับมาตรการ
เลือกใชผลิตภัณฑที่ไมละเมิดกฎหมายได และทําใหผูผลิตมีความระมัดระวังในการใช ระดับนานาชาติ โดยระบุความจําเปนเรงดวนในการสรางองคความรูเกี่ยวกับ
วัตถุดิบ ซึ่งเปนการชวยอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติไดอยางยั่งยืน ชีววิทยา นิเวศวิทยา และสถานภาพทางการประมง รวมถึงการใชประโยชนจาก
ดร.วิภารัตน ดีออง ผูอํานวยการสํานักงานการวิจัยแหงชาติ ปลาฉลามและกระเบน ซึ่งโครงการวิจัยนี้ไดออกแบบเพื่อสนับสนุนการดําเนิน
กลาวถึงความสําคัญของการสนับสนุนทุนวิจัยแกโครงการวิจัยนี้วา วช. เปน งานของแผนปฏิบัติการฯ ที่จะสรางคลังความรูดานดีเอ็นเอ ที่จะชวยการจําแนก
องคกรสําคัญของรัฐในการขับเคลื่อนสนับสนุนงานวิจัยและนวัตกรรมที่เปน ชนิดในกลุมที่มีสัณฐานใกลเคียงกันจนยังไมสามารถยืนยันชนิดได (look alike
ประโยชนตอประชาชนและสังคม เสริมสรางคุณภาพชีวิตและสิ่งแวดลอม หรือ cryptic species) ระบุความหลากหลายทางพันธุกรรมของประชากร
ซึ่งทรัพยากรธรรมชาติทางทะเลโดยเฉพาะสัตวนํ้าหลายชนิด นับวันจะลด และพัฒนาเครื่องมือที่จะตรวจสอบชนิดในผลิตภัณฑที่ทํามาจากปลาฉลาม
จํานวนลง บางชนิดใกลสูญพันธุ เชน ปลาฉลามและกระเบน เนื่องจาก และกระเบนที่ไมสามารถระบุชนิดไดอยางชัดเจนจากชิ้นสวนได
สิ่งแวดลอมที่เสื่อมโทรม รูปแบบการทําประมงที่ไมเหมาะสม รวมถึงความนิยม ในปจจุบันมีการรายงานการพบปลาฉลามและกระเบนในนานนํ้า
ในการบริโภคครีบปลาฉลาม ทําใหหลายประเทศรวมทั้งประเทศไทยไดตระหนัก ของประเทศไทย จํานวน 186 ชนิด แบงเปน ปลาฉลาม 87 ชนิด และ กระเบน
และใหความสําคัญในเรื่องนี้ พรอมหามาตรการเพื่อชวยกันอนุรักษ รวมทั้ง 99 ชนิด ทั้งนี้ ปลาฉลามและกระเบนสวนใหญอยูในภาวะถูกคุมคามและมี
งานวิจัยของนักวิชาการจากมหาวิทยาลัยบูรพาที่ไดรวมกันวิจัยออกแบบพัฒนา ความเสี่ยงตอการสูญพันธุ โดยจากการประเมินของผูเชี่ยวชาญดวยเกณฑของไอ
คลังขอมูลดีเอ็นเอ เพื่อใชในการจําแนกชนิดจากความหลากหลายทางพันธุกรรม ยูซีเอ็น (International Union of Conservation of Nature, IUCN) พบวา
นําไปสูการพัฒนาฐานของมูลของประเทศไทยในอนาคต ปลาฉลาม จํานวน 66 ชนิดจาก 87 ชนิด (รอยละ 60) และกระเบน จํานวน
ผูชวยศาสตราจารย ดร.วันศุกร เสนานาญ ภาควิชาวาริชศาสตร 71 ชนิดจาก 99 ชนิด (รอยละ 70) มีแนวโนมใกลสูญพันธุ หรือใกลสูญพันธุ
คณะวิทยาศาสตร มหาวิทยาลัยบูรพา หัวหนาโครงการวิจัย กลาววา โครงการวิจัยนี้ อยางยิ่ง ซึ่งยังไมรวมชนิดที่ขอมูลไมเพียงพอสําหรับการประเมิน (ประมาณ
ไดรวมมือกับนักวิจัยจากสถาบันวิทยาศาสตรทางทะเล มหาวิทยาลัยบูรพา รอยละ 10 – 20)
คณะเทคโนโลยีการเกษตร สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกลาเจาคุณทหารลาดกระบัง จากผลการศึกษาโครงการวิจัยนี้สามารถพัฒนาฐานขอมูลดีเอ็นเอ
คณะวิทยาศาสตร มหาวิทยาลัยมหิดล และกรมประมง ในการทําวิจัย ซึ่งจาก ของปลาฉลามและกระเบนที่พบในนานนํ้าของประเทศไทย (ประมาณ 80 ชนิด
ขอมูลพบวาในกลุมปลาฉลามและกระเบน ที่มีความหลากหลายทางชีวภาพสูง จาก 186 ชนิด) ซึ่งสามารถใชรวมกับสัณฐานในการสรางความกระจางในการ
มากกวา 1,100 ชนิดทั่วโลก แตในระยะเวลา 5 ทศวรรษที่ผานมา ไดลดจํานวน จัดจําแนกชนิดในปลาฉลามกบและปลากระเบนธง เปนพื้นฐานสําหรับการ
ลงอยางรวดเร็วจนถึงจุดวิกฤต และหลายชนิดมีความชุกชุมลดลงมากกวารอยละ ประเมินสถานะความเสี่ยงของชนิด และไดทราบถึงการแบงกลุมประชากร
70 จากที่เคยมีในอดีต และเสี่ยงตอการสูญพันธุ เนื่องจากการประมงที่เกินกําลัง ของปลาฉลามที่เปนชนิดเดนของประเทศไทย เชน ปลาฉลามหูดํา ที่มีกระจาย
การทดแทนของประชากร (Overﬁshing) การทําประมงอยางไรการควบคุมและ ทั่วทั้งอาวไทยและทะเลอันดามัน ซึ่งจะสามารถใชประกอบกับการวางมาตรการ
ทําประมงผิดกฎหมาย รวมถึงผลกระทบอื่นจากมนุษยที่ทําใหแหลงที่อยูอาศัยมี ใหเหมาะสมกับสถานที่และวิธีทําการประมงที่อาจแตกตางกันในแตละพื้นที่
สภาพเสื่อมโทรมลง นอกจากนี้ ความนิยมบริโภคครีบปลาฉลามในภูมิภาคเอเชีย และชุดตรวจสอบดีเอ็นเอของปลาฉลามที่อยูในบัญชีไซเตสที่จะสามารถตรวจ
ยังมีสวนสงเสริมใหเกิดการทําประมงปลาฉลามทั่วโลกที่มากเกินไปอีกดวย สอบการมีหรือไมมี ชนิดปลาฉลามในบัญชีในผลิตภัณฑไดอยางแมนยําและ
ปจจุบันหลายประเทศทั่วโลกรวมถึงประเทศไทย ไดตระหนักถึง รวดเร็ว (ประมาณครึ่งวัน) ซึ่งจะทําใหประเทศไทยสามารถออกแบบมาตรการ
ปญหาดังกลาว และไดมีการกําหนดมาตรการทางกฎหมายระดับนานาชาติที่วา ควบคุมการคาปลาฉลามระหวางประเทศไดอยางเหมาะสม
สํานักงานการวิจัยแหงชาติ (วช.)
National Research Council of Thailand (NRCT) 7

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12